Διαβάζουν οι πίθηκοι;

Διαβάζουν οι πίθηκοι; Σίγουρα όχι, όπως όμως φαίνεται μπορούν να ξεχωρίσουν λέξεις, ανατρέποντας μια βασική θεωρία μας για την ικανότητα της ανάγνωσης. Σε ένα πρωτότυπο πείραμα μπαμπουίνοι έμαθαν να διακρίνουν στην οθόνη του υπολογιστή τις υπαρκτές λέξεις τεσσάρων γραμμάτων στα αγγλικά από τις ανύπαρκτες.

Το επίτευγμα δεν σημαίνει ότι οι πίθηκοι πραγματικά διαβάζουν ή έχουν συναίσθηση του νοήματος των λέξεων που αναγνωρίζουν. Υποδηλώνει όμως ότι η ικανότητα της ανάγνωσης δεν βασίζεται αποκλειστικά στην ικανότητα της ομιλίας, όπως πίστευαν ως τώρα οι επιστήμονες.

Αντιθέτως, ορισμένες θεμελιώδεις πλευρές της φαίνονται να είναι περισσότερο ενστικτώδεις και να σχετίζονται με αρχέγονα γνωσιακά «κέντρα» τα οποία έχουν εξελιχθεί ξεχωριστά.

Μάθημα ανάγνωσης

Ο Τζόναθαν Γκρέιντζερ, γνωσιακός ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Εξ-Μαρσέιγ στη Γαλλία, και οι συνεργάτες του εκπαίδευσαν έξι μπαμπουίνους της Γουινέας ώστε να αναγνωρίζουν στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αγγλικές λέξεις τεσσάρων γραμμάτων από «ασυνάρτητους» συνδυασμούς τεσσάρων γραμμάτων οι οποίοι δεν αντιστοιχούσαν σε κάποια λέξη.

Τα μαθήματα γίνονταν ως εξής: συνδυασμοί τεσσάρων γραμμάτων οι οποίοι άλλοτε αντιστοιχούσαν σε λεξεις και άλλοτε όχι εμφανίζονταν διαδοχικά στην οθόνη που βρισκόταν μπροστά σε κάθε πίθηκο. Ο πίθηκος έπρεπε να πατήσει ένα από δυο διαφορετικά κουμπιά ανάλογα με το αν η λέξη ήταν υπαρκτή ή όχι. Κάθε σωστή απάντηση έφερνε ως ανταμοιβή μια λιχουδιά.

Όπως περιγράφεται στη σχετική μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Science», οι μαθητές αποδείχθηκαν όλοι – άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο – ικανοί για το συγκεκριμένο έργο. Μέσα σε ενάμιση μήνα ο «φωστήρας» της τάξης έμαθε να αναγνωρίζει 308 από τις 500 υπαρκτές λέξεις και 7.832 ανύπαρκτες λέξεις με ακρίβεια περίπου 75%. Ακόμη και ο «σκράπας» του πειράματος όμως μπόρεσε να ξεχωρίσει 81 υπαρκτές λέξεις, ποσοστό το οποίο δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο.

Αριστα στις άγνωστες λέξεις

Η πρωτοτυπία του πειράματος δεν έγκειται  ωστόσο στον αριθμό των λέξεων που έμαθε να ξεχωρίζει ο κάθε πίθηκος, καθώς αυτό από μόνο του μπορεί να υποδηλώνει απλώς μια ικανότητα απομνημόνευσης που συναντάμε και σε άλλα ζώα. Το εντυπωσιακό ήταν ότι, ύστερα από λίγη εξάσκηση, οι μπαμπουίνοι μπορούσαν να ξεχωρίζουν αν μια λέξη ήταν υπαρκτή ακόμη και όταν δεν την είχαν ξαναδεί ποτέ – όταν δηλαδή τους ήταν εντελώς άγνωστη.

Αυτό σημαίνει ότι έμαθαν τους κανόνες που καθορίζουν τη σειρά των γραμμάτων στις υπαρκτές λέξεις και ότι ήταν σε θέση να τους εφαρμόζουν για να «αποκρυπτογραφήσουν» τους συνδυασμούς γραμμάτων που τους παρουσιάζονταν και να καθορίσουν σε ποια κατηγορία ανήκαν.

«Χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που σχετίζονται με τα γράμματα και τους συνδυασμούς τους» εξήγησε ο κ. Γκρέιντζερ μιλώντας στην ειδησεογραφική ηλεκτρονική έκδοση του «Science». «Αυτό δείχνει ότι η συγκεκριμένη λειτουργία θα πρέπει να συνδέεται με κάποια αρχέγονη ικανότητα η οποία δεν είναι γλωσσική αλλά σχετίζεται με τη θεμελιώδη ικανότητα του να αναγνωρίζουμε αντικείμενα».

Σημαίνει αυτό ότι οι μπαμπουίνοι θα μπορούσαν, με περισσότερη εκπαίδευση, να μάθουν να διαβάζουν; Αυτό, δήλωσε ο ερευνητής, θα είναι το επόμενο στάδιο της μελέτης του, αν και, όπως τόνισε «θα είναι εξαιρετικά δύσκολο». Παρά τα εντυπωσιακά ευρήματα, κανένας απολύτως ειδικός δεν αμφισβητεί ότι η ικανότητα της ομιλίας αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάγνωση.

Λαλίνα Φαφούτη Βήμα Science