Ο ιός Έμπολα "σαρώνει" και σκοτώνει!!

Ο ιός Έμπολα

Ούτε ένας ούτε δύο αλλά περισσότεροι από έξι μήνες έχουν πλέον περάσει από το πρώτο ξέσπασμα του ιού Εμπολα στη Δυτική Αφρική. Και όμως για τους περισσότερους, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, η «υπόθεση Εμπολα» έμοιαζε όλο αυτό το διάστημα με μια μακρινή, εξωτική ιστορία. Το ιογενές όμως «ηφαίστειο» σιγόκαιγε και πλέον όχι απλώς... βρυχάται αλλά «ξερνά» ολοένα και περισσότερους νεκρούς - ο αριθμός των θυμάτων αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο και, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες από την Ομάδα Απόκρισης για τον Εμπολα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), αν δεν υπάρξουν συντονισμένη δράση και επαρκή μέτρα ελέγχου, θα εκτιναχθεί μέσα στο επόμενο διάστημα.

Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου στην έγκριτη επιθεώρηση «The New England Journal of Medicine» σημειώνεται ότι τα κρούσματα του ιού, επιβεβαιωμένα και ύποπτα (τα οποία ως τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές είχαν φθάσει τα 5.800), είναι πιθανό να αγγίξουν τις 20.000 ως τον Νοέμβριο. Προστίθεται ότι η θνησιμότητα αγγίζει το 70%, ποσοστό πολύ υψηλότερο από το 50% των προηγούμενων εκτιμήσεων. Μέσα σε όλα αυτά, εκτιμήσεις ειδικών από τα αμερικανικά Κέντρα για τον Ελεγχο και την Πρόληψη Νοσημάτων (CDC) κάνουν λόγο για 1,4 εκατομμύρια κρούσματα του ιού στη Δυτική Αφρική ως τα μέσα Ιανουαρίου! Είναι επόμενο ότι αν ο ιός γνωρίσει τέτοια εξάπλωση θα είναι πολύ πιο εύκολο να «δραπετεύσει» προς οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου αλλά και να κυκλοφορεί ελεύθερος ασταμάτητα στην Αφρική στο μέλλον.

Ανθρωπιστική αλλά και οικονομική κρίση

Με δεδομένο ότι μιλούμε για μια κρίση όχι μόνο δημόσιας υγείας αλλά συγχρόνως ανθρωπιστική και οικονομική (κυρίως ίσως για αυτό το τελευταίο), ο προηγμένος κόσμος άρχισε τελικώς να παίρνει στα σοβαρά την «υπόθεση Εμπολα». Ηδη στις τρεις πιο πληγείσες από τον ιό αφρικανικές χώρες - τη Γουινέα, τη Λιβερία και τη Σιέρα Λεόνε - η οικονομική ανάπτυξη έχει μειωθεί κατά το ήμισυ, ενώ έχουν επηρεαστεί σημαντικά οι σοδειές ρυζιού με αποτέλεσμα να έχουν εκτοξευθεί οι τιμές των τροφίμων. Ετσι προσφάτως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κήρυξε επίπεδο συναγερμού αντίστοιχο με εκείνο που αφορά τις εμπόλεμες ζώνες. Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία στέλνουν δυνάμεις με στόχο την κατασκευή μονάδων θεραπείας, την εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού αλλά και τη διατήρηση της τάξης.

Μια γυναίκα στη Λιβερία, μια από τις πιο πληγείσες από τον Εμπολα χώρες της Αφρικής, περνά μπροστά από ένα επιτοίχιο... έργο τέχνης που ως στόχο έχει την ευαισθητοποίηση του κοινού ενάντια στον ιό, στην πρωτεύουσα της χώρας Μονρόβια

Είναι φανερό πια - καθώς τα κρούσματα διπλασιάζονται κάθε δύο εβδομάδες ως έναν μήνα - ότι οι παγκόσμιοι ηγέτες (έστω και καθυστερημένα) ανησυχούν. Οι ΗΠΑ προορίζουν 500 εκατ. δολάρια για την αντιμετώπιση του Εμπολα - ποσό που μπορεί να φθάσει και το 1 δισ. δολάρια αν χρειαστεί. Οποιος και αν είναι ο χρηματοδότης, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, απαιτείται σίγουρα 1 δισ. δολάρια για να μπει φρένο στην επιδημία.

Ο διευθυντής Στρατηγικής του ΠΟΥ, δρ Κρίστοφερ Ντάι

Μια επιδημία που αρκετοί φοβούνται ότι μπορεί να μετατραπεί σε πανδημία με ανυπολόγιστο κόστος - και όχι μόνο οικονομικό - για ολόκληρο τον πλανήτη. Πόσο λοιπόν πρέπει να ανησυχούμε; Τι «διαθέσεις» έχει ο ιός Εμπολα; Πότε θα έχουμε εμβόλια και αποτελεσματικές θεραπείες εναντίον του; Απαντήσεις σε αυτά και άλλα ερωτήματα για ένα θέμα που τελικώς μας αφορά όλους επιχειρεί να δώσει σήμερα «Το Βήμα» με τη βοήθεια δύο εξεχόντων ειδικών, αλλά και ανθρώπων-«κλειδιά» σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της επιδημίας.


Ο διευθυντής του Εθνικού Κέντρου για τις Αλλεργίες και τις Μεταδοτικές Νόσους των ΗΠΑ, δρ Αντονι Φάουτσι

Πρόκειται για τον δρα Κρίστοφερ Ντάι, έναν από τους συγγραφείς της νέας μελέτης στo «New England Journal of Medicine», διευθυντή Στρατηγικής του ΠΟΥ, και τον δρα Αντονι Φάουτσι, διευθυντή του Εθνικού Ινστιτούτου για τις Αλλεργίες και τις Μεταδοτικές Νόσους των ΗΠΑ (ΝΙΑΙD), ο οποίος προΐσταται των κλινικών δοκιμών που διεξάγονται αυτή τη στιγμή για την ανάπτυξη εμβολίου ενάντια στον ιό.

Η μελέτη την οποία ο δρ Ντάι συνυπογράφει με πολλούς άλλους συναδέλφους του κάνει λόγο για το μεγαλύτερο ξέσπασμα του ιού που έχει καταγραφεί ως σήμερα στην Αφρική. Για ποιον λόγο έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις; ρωτήσαμε τον ειδικό. «Το ξέσπασμα αυτό ήταν πολύ μεγαλύτερο σε σύγκριση με όλα τα προηγούμενα που είχαν καταγραφεί στην Κεντρική Αφρική. Τα προηγούμενα ξεσπάσματα αφορούσαν κυρίως δασώδεις περιοχές του Κονγκό και έτσι η εξάπλωση στις απομονωμένες περιοχές δεν ήταν τόσο εύκολη. Τώρα ο ιός χτύπησε μεγάλες πόλεις της Δυτικής Αφρικής και η επαφή των πληθυσμών κατέστησε πιο εύκολη τη μετάδοση».

Μήπως όμως και η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας καθυστέρησε σημαντικά; «Εξαρχής αργήσαμε να εντοπίσουμε τα κρούσματα, καθώς ήταν η πρώτη φορά που εμφανίστηκαν στη Δυτική Αφρική και είναι δύσκολο να διαχωριστεί η συγκεκριμένη νόσος από άλλες όπως η ελονοσία. Και πράγματι η λήψη μέτρων δεν ήταν έγκαιρη, ενώ παράλληλα δεν υπήρχαν στις περιοχές αυτές κατάλληλες υγειονομικές υποδομές. Συγχρόνως ήταν πολύ δύσκολο να πεισθούν κυρίως οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών, οι οποίοι έχουν τα δικά τους έθιμα σε ό,τι αφορά για παράδειγμα το πώς θα τιμήσουν τους νεκρούς τους, ότι οφείλουν να είναι πιο προσεκτικοί καθώς συντρέχουν σοβαροί λόγοι δημόσιας υγείας. Στις συγκεκριμένες περιοχές φυλάνε το σώμα του νεκρού επί ώρες προκειμένου να το κλάψουν και να το τιμήσουν, και είναι πολύ πιθανόν να έλθουν σε επαφή με τα σωματικά υγρά, από τα οποία μπορούν να μολυνθούν ακόμη και μετά τον θάνατο του ασθενούς».

Σύμφωνα με τον δρα Ντάι τις τελευταίες δύο εβδομάδες, οπότε και έχει φανεί σε όλο το μέγεθός της η επιδημία, η απόκριση σε επίπεδο οργανισμών αλλά και χωρών είναι τεράστια. «Και ο ΟΗΕ και ο ΠΟΥ αλλά και πολλά κράτη βοηθούν στο να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση. Ωστόσο το μήνυμα της μελέτης μας είναι πως αν τα πράγματα δεν αλλάξουν σημαντικά το αμέσως επόμενο διάστημα θα δούμε τα κρούσματα να εκτοξεύονται - θα υπάρχει τουλάχιστον διπλασιασμός τους κάθε δύο-τρεις εβδομάδες και φαντάζεστε λοιπόν με την αύξηση που ήδη εμφανίζουν σε τι δυσθεώρητα ύψη μπορούν να φθάσουν».

Εγρήγορση ζητεί μιλώντας στο «Βήμα» και ο δρ Φάουτσι. «Ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξουμε την επιδημία είναι να επιταχύνουμε σημαντικά με επιπρόσθετες πηγές το έργο του ελέγχου. Αυτό απαιτεί πολύ περισσότερες νοσοκομειακές κλίνες, εκπαιδευμένο ιατρικό προσωπικό και κατάλληλο εξοπλισμό. Απαιτείται εδώ και τώρα συντονισμένη διεθνής απόκριση».

Φόβοι για πανδημία

Μπορεί αυτή η αφρικανική μέχρι στιγμής επιδημία να λάβει πανδημικό χαρακτήρα; «Γνωρίζουμε πάντα ότι οι ιοί μπορούν να ταξιδέψουν οπουδήποτε... αεροπορικώς. Γι' αυτόν τον λόγο και στα προηγμένα κράτη δίνεται ειδική έμφαση στον έλεγχο των ταξιδιωτών από τις πληγείσες περιοχές κατά την έξοδό τους στο αεροδρόμιο. Ωστόσο πρέπει να σημειώσουμε ότι αυτού του είδους οι διαδικασίες δεν είναι πλήρως αποτελεσματικές - και μόνο το γεγονός ότι η περίοδος επώασης του ιού μπορεί να διαρκέσει ως και τρεις εβδομάδες μαρτυρεί ότι πολλά κρούσματα είναι πιθανό να περάσουν χωρίς πρόβλημα από τα αεροδρόμια και να μπουν σε οποιαδήποτε χώρα. Σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι ο κίνδυνος για τον δυτικό κόσμο είναι πολύ μικρός. Ισως όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα για ολόκληρο τον πλανήτη. Για παράδειγμα, το ταξίδι του ιού από τη Δυτική Αφρική στη Δυτική Ασία ίσως του δώσει τη δύναμη - ελλείψει των κατάλληλων μέτρων - να εξαπλωθεί και σε άλλες ηπείρους» υπογραμμίζει ο δρ Ντάι.

Μικρό κίνδυνο παγκόσμιας εξάπλωσης του ιού διαβλέπει από την πλευρά του ο δρ Φάουτσι. Οπως σημειώνει, «πιθανότατα θα υπάρχουν σποραδικά κρούσματα που θα ταξιδέψουν προς τις ανεπτυγμένες χώρες και θα μεταδώσουν τη νόσο σε μικρό αριθμό ατόμων. Ωστόσο οι χώρες αυτές έχουν τις υποδομές για να εντοπίσουν, να απομονώσουν και να θεραπεύσουν αποτελεσματικά τα κρούσματα αλλά και για να θέσουν σε καραντίνα τα άτομα που ήλθαν σε επαφή μαζί τους. Ο μεγάλος φόβος αφορά άλλες χώρες της Αφρικής τις οποίες ο ιός δεν έχει ακόμη επισκεφθεί. Εκεί σχεδόν σίγουρα, και λόγω ανεπάρκειας των συστημάτων υγείας, θα υπάρξει μεγάλη εξάπλωση».

Απαιτείται λοιπόν να γίνει το ταχύτερο δυνατόν ένας αγώνας δρόμου με εφαρμογή κατάλληλων μέτρων, καθώς οι ελπίδες για ανάπτυξη εμβολίου αλλά και για αποτελεσματικές θεραπείες εναντίον του ιού δεν είναι φρούδες αλλά είναι μακρόπνοες. Σε ποια φάση βρίσκονται όμως οι φαρμακευτικές μάχες; Ηδη διεξάγεται μικρού εύρους κλινική δοκιμή ενός πειραματικού εμβολίου από το ΝΙΑΙD σε συνεργασία με μεγάλη βρετανική φαρμακευτική εταιρεία - διερευνάται η ασφάλεια του εμβολίου, καθώς και αν προκαλεί ικανοποιητική ανοσολογική απόκριση, όπως έχουν δείξει επιτυχημένα πειράματα σε πιθήκους. Ο δρ Φάουτσι, τα πιο αρμόδια «χείλη» να μας πληροφορήσουν για τις εξελίξεις σχετικά με το εμβόλιο, αναφέρει: «Βρισκόμαστε ακόμη σε πολύ πρώιμη φάση δοκιμών σε υγιείς εθελοντές στις ΗΠΑ, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρχές Δεκεμβρίου. Αν το εμβόλιο αποδειχθεί αποτελεσματικό και προκαλέσει επαρκή ανοσολογική απόκριση, μέσα στο 2015 θα διευρύνουμε τη δοκιμή, η οποία θα περιλάβει μεγάλους αριθμούς ατόμων στη Δυτική Αφρική». Μέσα στο φθινόπωρο αναμένεται να κάνουν την εμφάνισή τους και άλλα εμβόλια που αυτή τη στιγμή αναπτύσσονται ή βρίσκονται σε φάση πειραμάτων σε ζώα.

Στο πεδίο των θεραπειών τώρα, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεραπεία για τον Εμπολα - οι ασθενείς λαμβάνουν υποστηρικτικές θεραπείες για την ανακούφιση των συμπτωμάτων τους. Φως στο τούνελ διαφαίνεται με την πειραματική θεραπεία ZMapp, η οποία αποτελεί συνδυασμό τριών μονοκλωνικών αντισωμάτων που προσδένονται στην πρωτεΐνη του ιού Εμπολα. Ωστόσο η θεραπεία αυτή δεν έχει ακόμη δοκιμαστεί σε ανθρώπους σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της - η παρασκευάστρια εταιρεία της αναφέρει πάντως ότι σχεδιάζει να ξεκινήσει το επόμενο διάστημα κλινικές δοκιμές.

Αργούν τα εμβόλια και οι θεραπείες

Σχολιάζοντας τις φαρμακευτικές αυτές εξελίξεις στο πεδίο αντιμετώπισης του Εμπολα ο δρ Ντάι τονίζει: «Απαιτούνται χρόνος και χρήμα. Το πρώτο εμβόλιο αναμένεται, με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, να είναι διαθέσιμο ως το τέλος του ερχόμενου έτους. Ακόμη και αν διατεθεί, για να τεθεί υπό έλεγχο ο ιός, πρέπει να εμβολιαστεί τουλάχιστον το 50% του πληθυσμού υψηλού κινδύνου. Οσο για τη θεραπεία, θα απαιτηθεί ακόμη περισσότερος χρόνος - και θα πρόκειται, τουλάχιστον στην αρχή, για μια θεραπεία πανάκριβη. Αρα, καθώς τα κρούσματα συνεχώς αυξάνονται, ο χρόνος είναι χρήμα. Και αυτή τη στιγμή το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να εφαρμόζουμε όσο πιο αυστηρά γίνεται τα μέτρα περιορισμού της εξάπλωσης του ιού - εντοπισμός των ατόμων που ευθύνονται για τη μετάδοση, απομόνωση των ασθενών, βελτίωση των συνθηκών νοσηλείας, συμμετοχή των κοινοτήτων στην αντιμετώπιση της επιδημίας, βοήθεια από τη διεθνή κοινότητα».

Και οι φόβοι που εκφράζονται για μια μετάλλαξη του ιού; Ο δρ Φάουτσι απαντά σε αυτούς λέγοντας πως «παρότι ο ιός συνεχώς μεταλλάσσεται, δεν υπάρχουν στοιχεία που να μαρτυρούν αυτή τη στιγμή ότι οι μεταλλάξεις του έχουν δημιουργήσει ένα νέο στέλεχος, πολύ διαφορετικό από εκείνο με το οποίο παλεύουμε τους τελευταίους μήνες». Και ο δρ Ντάι σημειώνει πως μέχρι στιγμής αυτό που έχει φανεί είναι ότι ο ιός έχει υποστεί μικρές γενετικές μεταλλάξεις. «Μένει να αποδειχθεί αν πρόκειται για τυχαίες μεταλλάξεις ή αν προσαρμόζεται σε νέες συνθήκες. Αν για παράδειγμα καταφέρει να μεταδίδεται μέσω του αέρα, κάτι που ευτυχώς δεν συμβαίνει ακόμη».

Σε κάθε περίπτωση, καθώς οι ιοί δεν γνωρίζουν σύνορα, ο κίνδυνος μας αφορά όλους. Αλλά και η αξία της ανθρώπινης ζωής - όπου και αν αυτή έχει το «σπίτι» της - δεν μπορεί να γνωρίζει διακρίσεις.

ΜΕΤΑΔΟΣΗ, ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

«Ακτινογραφία» του Εμπολα

Η νόσος του Εμπολα, γνωστή παλαιότερα ως αιμορραγικός πυρετός Εμπολα, είναι μια σοβαρή, εν δυνάμει θανατηφόρα νόσος για τον άνθρωπο. Μεταδίδεται μέσω της επαφής με αίμα ή άλλα σωματικά υγρά (π.χ. σάλιο, ούρα) μολυσμένων ατόμων, νεκρών ή ζωντανών. Σημειώνεται ότι μπορεί να γίνει μετάδοση και μέσω τής χωρίς προφυλάξεις σεξουαλικής επαφής - άνδρες που έχουν αναρρώσει μπορούν να «κουβαλούν» τον ιό στο σπέρμα τους ως και επτά εβδομάδες από την ανάρρωση. Η νόσος μεταδίδεται επίσης με την άμεση επαφή με αίμα ή άλλα σωματικά υγρά άγριων ζώων, νεκρών ή ζωντανών, όπως οι πίθηκοι, οι αντιλόπες και οι νυχτερίδες. Οι ειδικοί δεν έχουν καταλήξει στο ποιο είναι το φυσικό «ρεζερβουάρ» του ιού, πιστεύεται όμως ότι ξεκίνησε από μεταναστευτικές φρουτοφάγες νυχτερίδες (ονομάζονται κα «ιπτάμενες αλεπούδες») της οικογένειας Pteropodidae.

Η ιογενής νόσος του Εμπολα πρωτοεμφανίστηκε το 1976 με δύο ταυτόχρονα ξεσπάσματα - ένα στο Σουδάν και ένα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Το ξέσπασμα του Κονγκό έλαβε χώρα σε ένα χωριό κοντά στον ποταμό Εμπολα, από τον οποίο η νόσος πήρε το όνομά της.

Ο ιός Εμπολα ανήκει στην οικογένεια ιών Filoviridae και ως σήμερα έχουν εντοπιστεί πέντε στελέχη του: του Ζαΐρ, του Μπουντιμπούγκιο, του Σουδάν, του Ρέστον και του Δάσους Ταΐ. Τα πρώτα τρία έχουν συνδεθεί με μεγάλα ξεσπάσματα Εμπολα στην Αφρική. Ο ιός που προκάλεσε το τελευταίο ξέσπασμα ανήκει στον Εμπολα-Ζαΐρ.

Η περίοδος επώασης του ιού - το διάστημα δηλαδή από τη μόλυνση ως την εμφάνιση συμπτωμάτων - είναι 2-21 ημέρες. Οι άνθρωποι δεν είναι μολυσματικοί μέχρι να εμφανίσουν συμπτώματα. Τα πρώτα συμπτώματα είναι η ξαφνική εμφάνιση πυρετού, η κακουχία, οι μυϊκοί πόνοι, ο πονοκέφαλος και ο πονόλαιμος. Ακολουθούν έμετοι, διάρροιες, εξανθήματα, νεφρική και ηπατική δυσλειτουργία και σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζεται αιμορραγία και πιθανώς ο ασθενής καταλήγει.

Υπογραμμίζεται ότι ο ιός Εμπολα εξολοθρεύεται εύκολα με τη χρήση σαπουνιού και χλωρίνης ενώ παράλληλα είναι πολύ ευαίσθητος στο φως του ήλιου και στις υψηλές θερμοκρασίες.
Βήμα Science