Προβληματισμοί για τη θέση της ΕΕΧ για τη Χημεία στο Γυμνάσιο

Στην πρόσφατη επιστολή που απέστειλε η ΕΕΧ στο Υπουργείο Παιδείας για τη διδασκαλία της Χημείας στην υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση με αφορμή το πολυνομοσχέδιο για την «αναβάθμιση» της εκπαίδευσης, επιμένει μεταξύ των άλλων:

Α) Στην ενοποίηση της διδασκαλίας των Φ.Ε. στο Γυμνάσιο, έστω κι αν αυτό υλοποιηθεί σε δεύτερο χρόνο

Β) Στην κοινή εξέταση των Φυσικών Επιστημών (Χημεία, Φυσική, Βιολογία, Γεωλογία-Γεωγραφία), ενέργεια η οποία θα μειώσει και τον αριθμό των εξεταζόμενων αντικειμένων, και θα ενισχύσει τον διεπιστημονικό χαρακτήρα της μάθησης.

            Αρχίζοντας από τη δεύτερη πρόταση της ΕΕΧ η κοινή εξέταση ή αλλιώς συνεξέταση των Φυσικών Επιστημών, όπως διδάσκονται τώρα,  φαίνεται να είναι ένα πρόχειρο και βιαστικό τέχνασμα για να γίνουν Χημεία και Γεωγραφία εξεταζόμενα μαθήματα Α’ κατηγορίας τον Ιούνη.  Μιλάμε ουσιαστικά για ύλη τεσσάρων διακριτών μαθημάτων που θα πρέπει να διαβάσουν οι μαθητές και να εξεταστούν σε αυτή σε ένα κοινό τρίωρο. Μια κοινή εξέταση που κατά το πιθανότερο θα περιλαμβάνει  ασύνδετες ερωτήσεις  τύπου πολλαπλών επιλογών από τέσσερα διαφορετικά αντικείμενα και είναι πολύ μακριά από την έννοια της διεπιστημονικότητας της μάθησης που θα πρέπει σε αυτές τις ηλικίες μαθητών να επιχειρηθεί μέσω της διδασκαλίας συστηματικά, να αποτιμηθεί κι έπειτα να συζητηθούν τα οφέλη μιας κοινής εξέτασης  για τους μαθητές της δευτεροβάθμιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Μια τέτοια εξέταση με το υπάρχον σύστημα θα είναι αντιπαιδαγωγική μιας και θα αυξήσει τον φόρτο, το άγχος και την αγωνία των μαθητών, θα δυσκολέψει κατά πολύ τις τελικές εξετάσεις προαγωγής-απόλυσης, θα αυξήσει τα ποσοστά των μετεξεταστέων μαθητών στις φυσικές επιστήμες και θα απευθύνεται στους λίγους που θα ανταπεξέλθουν απομακρύνοντας το μεγαλύτερο μέρος μαθητές από τις φυσικές επιστήμες. Κάποιοι από εμάς έχουν την εμπειρία μιας τέτοιας «διεπιστημονικής» συνεξέτασης στο γραπτό διαγωνισμό του ΑΣΕΠ. Θέλουμε να υποβάλλουμε σε κάτι ανάλογο τους μαθητές μας; Πιστεύουμε ότι ηλικιακά είναι έτοιμοι και ώριμοι για τη διαχείριση μιας τέτοιας πρόκλησης;

Όσον αφορά στην πρώτη πρόταση, πρόκειται πλέον  για παγιωμένη  αντίληψη στους κύκλους της ΕΕΧ -κι όχι μόνο- ότι οι Φυσικές Επιστήμες στο Γυμνάσιο θα πρέπει να ενοποιηθούν και να αποτελέσουν ένα ενιαίο μάθημα που θα διδάσκεται μέσα από ένα πολυβιβλίο κατά το πρότυπο του «Science» κάποιων χωρών του εξωτερικού.  Είναι γεγονός ότι με την πρόταση αυτή λύνεται το θέμα των οργανικών θέσεων των Χημικών στο Γυμνάσιο και δευτερευόντως το ανάλογο θέμα των Βιολόγων και Γεωλόγων σε μικρά γυμνάσια. Είναι γνωστό ότι οι απαιτούμενες ώρες Α’ ανάθεσης για την ύπαρξη οργανικής θέσης είναι 12. Στα Γυμνάσια με μέσο όρο τμημάτων ανά τάξη 3-4, προκύπτουν μόλις 6-8 ώρες για τους χημικούς (με μονόωρη τη χημεία στην Β’ και Γ’ τάξη και άρα σε καμία περίπτωση δεν προκύπτει οργανικό κενό), και 9-12 ώρες για τους βιολόγους και γεωλόγους, που φαίνεται να αντιμετωπίζουν θέμα οργανικότητας μόνο σε μικρά σχολεία.

Το μάθημα Φυσικές Επιστήμες θα δοθεί σε πρώτη ανάθεση σε όλο τον κλάδο ΠΕ04, οι μεταθέσεις, βελτιώσεις κ.τ.λ. του μόνιμου προσωπικού θα διευκολυνθούν, θα πάψουν οι γκρίνιες μεταξύ συναδέλφων στις αναθέσεις των μαθημάτων και θα περιοριστούν οι  συντεχνιακές διαμάχες ανάμεσα σε Φυσικούς, Χημικούς, Βιολόγους και Γεωλόγους.

Σε πρώτη ματιά, λοιπόν, φαίνεται μια αρκετά καλή πρόταση κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, που λύνει μια σειρά λειτουργικών θεμάτων, αλλά δημιουργεί πολλά άλλα και σημαντικότερα, όπως:

1.               Η Χημεία, η Φυσική, η Βιολογία και η Γεωλογία είναι διακριτές επιστήμες, παρά το βασικό κοινό μεθοδολογικό άξονα και το γεγονός ότι σε κάποιους τομείς μπορεί να υπάρχουν επικαλύψεις. Η Χημεία στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ήταν για χρόνια παρακλάδι της Φυσικής. Τώρα με την πρόταση αυτή Χημεία, Βιολογία και ίσως Γεωλογία-Γεωγραφία θα γίνουν παρακλάδια της Φυσικής, παράγραφοι ή ενότητες ενός πολυβιβλίου ουσιαστικά Φυσικής,  γιατί στη συνείδηση των μαθητών, τα διαφορετικά μαθήματα έχουν τουλάχιστον διαφορετικά βιβλία. Κι αφού όλα θα περιγράφουν το φυσικό κόσμο, θα αποτυπωθούν στο μυαλό των 12χρονων, 13χρονων και 14χρονων μαθητών ως Φυσική. Ήδη ερχόμενοι από το Δημοτικό οι μαθητές της Α΄ Γυμνασίου αναφέρουν ότι τα συστήματα του ανθρώπινου σώματος, τα μίγματα κ.α. είναι Φυσική, άμεση συνέπεια της χρήσης του πολυβιβλίου που ορθώς παιδαγωγικά χρησιμοποιείται λόγω της μικρής ηλικίας των μαθητών, στις δύο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού.    

        Όμως, γιατί να επεκτείνουμε αυτήν την παρανόηση και στο Γυμνάσιο;  Μήπως ουσιαστικά θα διευρύνουμε το χάσμα της ύλης μεταξύ Γυμνασίου- Λυκείου; Είναι παιδαγωγικά αποδεκτό και επιστημονικά έντιμο να καλλιεργούμε για χρόνια στους μαθητές μια στρεβλή άποψη για την επιστήμη κάνοντας απλοποιήσεις του τύπου τέσσερις ή τρεις επιστήμες σε μία; Πίσω από τα επιχειρήματα της μεγιστοποίησης της διεπιστημονικής ή διαθεματικής προσέγγισης δεν βλέπουμε ότι η ενοποίηση  στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα ισοδυναμεί με  απώλεια του διακριτού χαρακτήρα δυναμικά εξελισσόμενων επιστημών και την αποδυνάμωση του επιστημονικού εγγραμματισμού των μαθητών- αυριανών πολιτών;

2.     Μήπως με το πολυβιβλίο οι συντεχνιακές έριδες στο Γυμνάσιο θα αποκτήσουν μια νέα διάσταση, μια που ουσιαστικά θα έχουν να κάνουν ή με την αναλογία κεφαλαίων Φυσικής -Χημείας- Βιολογίας και ίσως Γεωλογίας που θα υπάρχουν στα πολυβιβλία Φυσικών Επιστημών ή με την αναλογία αυτών που θα αποτελούν διδακτέα ύλη της κάθε χρονιάς σε κάθε τάξη και με τη σειρά διαχείρισης τους;

3.     Ποια θα είναι η έκταση της ύλης από κάθε αντικείμενο  που θα διδάσκεται στο πολυβιβλίο; Κεφάλαια με ξεχωριστό ενδιαφέρον από κάθε διακριτή επιστήμη, που όμως είναι αδύνατο να συνδεθούν νοηματικά με κεφάλαια από τις υπόλοιπες θα περικοπούν. Σίγουρα η ύλη που θα περιλαμβάνει ένα τέτοιο βιβλίο θα είναι μικρότερη της συνολικής ύλης που περιλαμβάνουν τα διακριτά αντικείμενα σήμερα.  

4.     Ποιος θα αναλάβει τη συγγραφή αυτού του πολυβιβλίου; Ποια ομάδα σοφών; Σε πόσο χρόνο; Θα έχει μία συνοχή ή θα είναι κομμάτια διαφορετικού ύφους και προσέγγισης ανάλογα με το συγγραφέα; Κατά πόσο θα είναι ένα copy paste ανάλογων βιβλίων του εξωτερικού που απευθύνονται σε διαφορετικής νοοτροπίας μαθητικό κοινό; Θα υπάρχουν μάχιμοι εκπαιδευτικοί γυμνασίου με εμπειρία και προσόντα σε ικανοποιητική αναλογία στην ομάδα συγγραφής ή θα είναι το γνωστό κόνσεπτ της απευθείας ανάθεσης σε πανεπιστημιακούς, καριερίστες εκπαιδευτικούς με διδακτορικά που έχουν χρόνια να διδάξουν σε γυμνάσιο και άντε το πολύ έναν μάχιμο εκπαιδευτικό, ώστε να μην μπορεί να κάνει πολλά; 

5.     Τελευταίο αλλά πολύ σημαντικό. Πόσες θέσεις συναδέλφων ΠΕ04 θα κοστίσει το εγχείρημα; Αυτό το σούπερ μάθημα «Φυσικές Επιστήμες», που έστω θεωρητικά θα περιλαμβάνει στοιχεία Φυσικής, Χημείας, Βιολογίας, θα πρέπει σύμφωνα με το ισχύον πρόγραμμα να διδάσκεται 2 ώρες στην Α’ γυμνασίου, 4 ώρες στη Β’ γυμνασίου και 4 ώρες στην Γ’ γυμνασίου, σύνολο τουλάχιστον 10 ώρες. Είναι απίθανο στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πολιτικής που επιβάλλει εξοικονόμηση εκπαιδευτικών, το μάθημα αυτό θα διατηρήσει τις ώρες του. Η πολιτεία, αυτοί που αποφασίζουν κάθε φορά, έχουν αποδείξει πλέον ότι δεν αναγνωρίζουν την αξία των φυσικών επιστήμων, μια που οι περικοπές ωρών σχεδόν πάντα περιλαμβάνουν και κάποια από τις φυσικές επιστήμες. Το πιθανότερο είναι να γίνει ένα τυπικό δίωρο μάθημα με πολλές ώρες χαμένες από όλον τον κλάδο. 

        Καταλήγοντας θα ήθελα να πω ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι καιρός να πάψει να αποτελεί συρραφή στοιχείων, πρακτικών, διαδικασιών, μεθόδων, βιβλίων ή και τμημάτων άλλων εκπαιδευτικών συστημάτων που θεωρούνται επιτυχημένα στις χώρες τους, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής εκπαιδευτικής κοινότητας. Πρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα να αποκτήσει το δικό του ξεχωριστό χαρακτήρα, να σέβεται τις διαφορετικά είδη νοημοσύνης των μαθητών, παρέχοντας ερεθίσματα ανάπτυξης για όλα τα είδη, να μην εστιάζει στους λίγους αλλά σε όλους και να καλλιεργεί το αυθεντικό ενδιαφέρον για τη φύση και το περιβάλλον σταματώντας επιτέλους τις  «εκπτώσεις» στο χώρο των φυσικών επιστημών.

Παράλληλα θα πρέπει οι επιστημονικές ενώσεις των ΠΕ04 να κινηθούν ενωμένα και να διασφαλίσουν ότι οι φυσικές επιστήμες θα διδάσκονται επαρκώς και ισότιμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αφήνοντας την έπαρση της μίας ανώτερης  επιστήμης που υπερτερεί των άλλων. Στην υποχρεωτική εκπαίδευση πρέπει οι φυσικές επιστήμες να είναι διακριτές και παράλληλα να υπάρχουν θέματα τα οποία να προσεγγίζονται διαθεματικά ή διεπιστημονικά, ώστε να συνειδητοποιούν οι μαθητές ότι η επιστημονική γνώση δεν είναι κατακερματισμένη, αλλά έχει συνοχή, συνέχεια και εξελίσσεται δυναμικά. Πρέπει να υπάρξει συντονισμένη πίεση στην πολιτεία να αναγνωρίσει την ισότιμη αξία ΌΛΩΝ των φυσικών επιστημών για τον αυριανό πολίτη, δίνοντας τους ισότιμο χώρο για να αναπτυχθούν και τελικά να διαμορφώσουν περιβαλλοντικά υπεύθυνους και ευαίσθητους πολίτες. Είναι ο μόνος τρόπος να αντιληφθούν κάποια στιγμή οι μελλοντικές γενιές ότι ο άνθρωπος είναι κομμάτι της φύσης, ώστε να σταματήσουν να συμπεριφέρονται σαν να την εξουσιάζουν και ο οικολογικός Αρμαγεδώνας, που είναι ο μόνος που μπορεί να σταματήσει την πνευματική, πολιτισμική, οικονομική ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και να απειλήσει την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους, να μείνει μόνο στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας!

Δέσποινα Σετάκη Χημικός.